«Μεγάλωσα στην Καρυά. Όταν ήμασταν παιδιά, ξυπνούσαμε νύχτα, όπως οι μάνες μας που ετοίμαζαν τα Χριστόψωμα. Θέλαμε σε όλα να ανακατευτούμε: και στο ζύμωμα και στο πλάσιμο, να βάλουμε το αμύγδαλο ή το καρύδι στο ζυμάρι. Παρακολουθούσαμε το κάψιμο του φούρνου, χαιρόμασταν όλες αυτές τις μυρωδιές που ξεχύνονταν με το ψήσιμο, λαχταρούσαμε να πάρουμε την μπαλούμπα στα χέρια μας. Αυτά ήταν τα Χριστούγεννα για μας. Αυτή η γιορτινή ατμόσφαιρα ήταν η χαρά μας. Τώρα, αν τα πω αυτά στα εγγόνια μου, με κοιτάζουν παράξενα».
Μαρτυρία Κικής Κακλαμάνη, από την Καρυά
Ο Σταυρός
Ο Σταυρός είναι σημαντικό τελετουργικό ψωμί για τους Λευκαδίτες και της πόλης και των χωριών. Στην πόλη, οι λίγοι που ζύμωναν στο σπίτι το ψωμί τους ζύμωναν και το Σταυρό. Οι άλλοι τον αγόραζαν από τους φούρνους. Είναι ένα ψωμί στο σχήμα του σταυρού, χωρίς πλαίσιο γύρω-γύρω. Στο κέντρο, εκεί που ενώνονται τα δύο κομμάτια ζύμης, είναι σφραγισμένο με τη σφραγίδα. Στα χωριά, που ζυμώνουν στα σπίτια το Σταυρό, άνοιγουν τις τέσσερις άκρες με το ψαλίδι και τις γυρίζουν λίγο για ομορφιά. Μερικοί βάζουν και αμύγδαλα ή καρύδια άσπαστα στις άκρες. Και βέβαια, όπως όλα τα εθιμικά και τελετουργικά ψωμιά, είναι πασπαλισμένο με σουσάμι, σύμβολο γονιμότητας. Στο κέντρο πάντα η σφραγίδα.
Ο Σταυρός κόβεται το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων σε οικογενειακή τελετή. Η οικογένεια μαζεύεται γύρω από το τραπέζι όπου υπάρχουν μόνο νηστίσιμα φαγώσιμα χωρίς λάδι. Στο κέντρο του τραπεζιού τοποθετούν ένα μπουκάλι με κόκκινο κρασί. Ο πατέρας (ή γεροντότερος, αν υπάρχει) χαράζει το Σταυρό -αφού πρώτα τον σταυρώσει- και τον τοποθετεί πάνω στο μπουκάλι με το κρασί. Όλα τα μέλη της οικογένειας πιάνουν τότε από τις άκρες, τραβούν και κόβουν το ψωμί, εύχονται χρόνια πολλά και τρώνε. Στα περισσότερα χωριά του νησιού, μαζί με το κρασί βάζουν και ένα μπουκάλι (ή το ροί) με λάδι και ακουμπούν και στα δύο το Σταυρό για να τον κόψουν.
Ο Σταυρός ζυμώνεται μαζί με το Χριστόψωμο και τις Βλάχες. Στις περισσότερες περιπτώσεις τον αρωματίζουν με κόλιαντρο ή σπόρο μάραθου, που είναι τα πιο συνηθισμένα μυρωδικά του ψωμιού σε ολόκληρη την Ελλάδα και όχι μόνο στη Λευκάδα. Λάδι δεν βάζουν. Αν θέλουν να προσθέσουν κομμένα αμύγδαλα, σταφίδες και λίγο λάδι στο Χριστόψωμο, ξεχωρίζουν πρώτα τη ζύμη του Σταυρού. Από τη ζύμη του Χριστόψωμου γίνονται οι Βλάχες (ή μπαλούμπες).
Χριστός γεννάται, δοξάσατε...
«Στο δικό μου σπίτι, το Σταυρό της παραμονής των Χριστουγέννων τον κόβαμε στο τραπέζι, που ήταν γεμάτο νηστίσιμα καλούδια: ξηρούς καρπούς, σύκα ξερά, φρούτα φρέσκα. Όχι φαγητό όμως, γιατί δεν βάζαμε μαχαιροπίρουνα. Η μάνα μου έλεγε ''για να μην τραυματιστεί ο νεογέννητος Χριστός'' ».
«Ο πατέρας μου κανόνιζε, ήξερε τι θα φάμε τις Καλές Μέρες. Πήγαινε πάνω στους Σκάρους, στο οροπέδιο, και έφερνε χοντρά ξύλα για να μαγειρεύουμε αυτές τις χρονιάρες μέρες. Για να είναι και το μαγείρεμα γιορτινό. Την πρώτη μέρα των Χριστουγέννων είχαμε πάντα σούπα, συνήθως από κατσίκι. Τη δεύτερη μέρα είχαμε μακαρονάδα με κρέας ή, καμιά φορά, και με γαλοπούλα».
Μαρτυρίες Τασούλας Στραγαλινού από την Καρυά
Μια βλαχοπούλα προκομμένη
«Την παραμονή των Χριστουγέννων, που ζυμώναμε το Σταυρό και τα Χριστόψωμα, όταν φτιάχναμε τις Βλαχοπούλες, τις Μπαλούμπες, έλεγε η γιαγιά μου: ''Βάλ' της και μια ρόκα στο χέρι, για να γίνει προκομμένη η κοπέλα''. Πλάθαμε, λοιπόν, κάτι σαν μπαστουνάκι, έτσι μακρόστενο, και το βάζαμε εκεί που θα ήταν το χέρι της. Είχαν ρόκα οι δικές μας οι Μπαλούμπες».
Μαρτυρία Ελευθερίας Κακλαμάνη, από το Νυδρί
Καθ-ιερωμένο σύμβολο προστασίας
«Όταν ζυμώναμε τα Χριστόψωμα και μόλις ήταν έτοιμο το ζυμάρι, κόβαμε πρώτα ένα κομμάτι και κάναμε ένα σταυρό-σταυρίδι το λέγαμε. Το πλάθαμε και το ψήναμε στο φούρνο. Το βάζαμε μέσα στο σιτάρι. Όταν παίρναμε σιτάρι για να αλέσουμε, αυτό το αφήναμε πίσω στο υπόλοιπο σιτάρι. Έμενε όλο το χρόνο και την επόμενη χρονιά, που φτιάχναμε το καινούργιο, καίγαμε το παλιό στο φούρνο για να μην πατηθεί, να μη γίνει σκουπίδι· αυτό ήταν σαν αγιασμένο, ας πούμε».
Μαρτυρία Σταμάτας Πολίτη, από την Κοντάραινα
Από το βιβλίο Λευκαδίτικα Μαγειρέματα, Eύη Βουτσινά, Fagottobooks
Διαβάστε ακόμα: Συνταγή για τους πιο νόστιμους και αφράτους κουραμπιέδες
Τον χειμώνα η Λευκάδα είναι σκέτη μαγεία
